Yağış verisiyle akıllı sulama: yağmurdan sonra ne zaman sulama yapılmalı?

yağış verisiyle akıllı sulama demek; yağmurla gelen suyu, günlük buharlaşma–terleme (ET) ve toprağın su tutma kapasitesiyle birlikte okuyup vanayı ne zaman açacağını akıllıca seçmek demek.
Net cevap: Yağmurdan sonra sulamayı, etkin yağış (Pe) ile günlük ET ve toprağın doygunluğunu kıyaslayıp genelde 24–72 saat ertele; eşikler basit: kumlu toprakta 8–12 mm, tınlıda 12–18 mm, killide 18–25 mm yağış bir sonraki sulamayı çoğu zaman atlatır. Kritik ölçüler: etkin yağış (mm), ET (mm/gün), tarla kapasitesi (% hacimsel su), kabaca infiltrasyon hızı (mm/saat). Hızlı bir saha bakışıyla karar ver; sensör yoksa el–göz yeter.

Hızlı Cevap
Yağmurdan sonra sulamayı aceleye getirme. Ölçtüğün yağışın etkin kısmını (yüzey akışını ve taşmayı çıkar), günlük ET’yle kıyasla ve toprağın doygunluğunu parmak testiyle kontrol et. Kumlu toprak çabuk boşalır (24–36 saat), killi toprak suyu daha uzun tutar (48–72 saat). Damla sulamada “kısmak” çoğu zaman “tam kapatmak”tan iyidir.

Yağış verisiyle akıllı sulama nedir? Temel fikir ve pratik

Fikir basit: Yağmur, planlanmış sulamanın bir parçasıdır. Takvim değil, veri konuşur. Çatından taşan ses değil, topraktaki nem belirler. Uygulama üç soruyla yürür: Bugün ne kadar yağdı (mm)? Bitki bugün ne kadar su ister (ET, mm/gün)? Toprak profilinde tutulan su ne kadar (tarla kapasitesi, saha deneyimi)?

Yağış–ET farkı pozitife dönüyorsa, vana kapanır. Negatifse, doz düşürülür. Tamamı pratik; istasyon şart değil. Basit bir yağmur ölçer (300–700 TL) ve günlük ET’yi il–ilçe meteoroloji verisinden kabaca almak çoğu hobi bahçesi için yeterlidir. Sensörler yalnızca işi inceltir; karar aklı yine sende.

Pe (etkin yağış) toplam yağıştan farklıdır. Yüzey akışı, oluk taşması, eğimli arazide kayıp, kiremit altı sızıntı… Hepsi kesinti. O yüzden toplam 20 mm yağdı diye sevinip tüm haftayı iptal etmek riskli. Şiddetli sağanakta infiltrasyon düşer; su toprağın içine değil, bahçe yoluna gider. Yavaş–sürekli yağış, kısa tarla kapasitesi boşluklarını doldurur; ani–yoğun yağış, üstte kalır ve hızla uçar.

Yağmurdan sonra sulamayı ne zaman ertelemelisin?

Kararı toprağa göre ver.

• Kumlu profil nefes alır; suyu hızla geçirir. Kökler serinler ama depo sınırlıdır. Bu yüzden 8–12 mm yağış, bir günlüğüne iş görür; 24–36 saat beklemek çoğu sebze ve çim için güvenlidir.
• Tınlı toprak orta yolcudur; 12–18 mm yağışla 24–48 saat rahatlatır.
• Killi ise tutucudur; 18–25 mm’lik sakin bir yağış, 48–72 saat sulamayı öteletir.

Mevsim ve rüzgârı da düşün: Sıcak–kuru rüzgâr ET’yi artırır. Serin–nemli gün ET’yi düşürür. Yani aynı yağış, ağustosla ekimde başka davranır.

Toprağa göre pratik eşikler

• Kumlu bahçede: Yağmurdan 6 saat sonra üst 10 cm’yi parmakla yokla. Taneler kolay dağılıyorsa, iz kalmıyorsa ve avucunda topak olmuyorsa profil çabuk boşalıyordur. Beklemeyi 24 saatin altına indirme.
• Tınlıda: Hafif topaklanma normal; parmak 3–4 cm’e kadar ıslaksa sulama 1–2 gün ertelenir.
• Killi toprakta: Parmak “yağlı kil” hissi veriyorsa, sabırlı ol. Erken sulama kökleri boğar.

Okur Sorusu
Soru: Dünkü yağmur 10 mm. Çimi bugün sulamayı atlayayım mı?
Cevap: Kumlu profilde ve sıcak bir günde 10 mm sadece nefes aldırır; 24 saat ertele, ertesi gün sabah 1/2 doz ver. Tınlı–killi çimde serinse bir gün daha beklemek genelde güvenli.

Yağışın etkin kısmını hesaplamak için devasa modele gerek yok. Basit bir kural iş görür:

• Yoğun sağanak (20–30 mm/saat) varsa verimin ~%50’sini kabul et.
• Uzayan hafif yağışlarda (2–5 mm/saat) verim ~%80–90’a yaklaşır.
• Eğim varsa verimi daha da düşür.

Bahçede bir–iki noktaya basit çanak tip yağmur ölçer yerleştir; rüzgâr–gölge etkisini azalt.

Ev–bahçe ve saksı: Planı birlikte güncelle

• Saksıda: Hacim az, drenaj sınırlı. Yağmur saksıya eğik gelir, çoğu zaman bir yüzeyi ıslatır, diğer yüzey kuru kalır. Bu yüzden yağmurdan sonra alt sulama ile profili eşitlemek daha iyidir. Tabağa su koy, 10–15 dakika beklet, dök. Ardından yüzeyi 1–2 cm havalandır.
• Bahçede: Damla sulamayı tümden kapatmak yerine debiyi kısmak çoğu zaman daha mantıklı. Çünkü damla hattının altındaki dar ıslaklık kuruyabilir. Uzun kök yapan türlerde yağmur üstü doldururken 25–30 cm derinlikte hâlâ eksik kalabilir. Çözüm: Yağmurdan bir gün sonra 20–30 dakika tamamlayıcı döngü aç.

Çiftçi pratiği: ET, Kc ve etkin yağışla haftalık akış

Haftalık plan ET ve Kc (ürün katsayısı) ile yürür. İlçenin referans ET’sini (ET₀) al, ekine göre Kc ile çarp.

• Domates: erken dönemde 0,6–0,7; meyve döneminde 1,0–1,1.
• Asma: çiçek öncesi düşük, verim döneminde daha yüksek.

Örnek: Bu hafta ET 28 mm, yağış 15 mm, açık 13 mm → Bunu 2–3 döngüde kapatmak yeterli olur.

Sınırlar, hatalar ve kimler uygulamamalı?

• Kimler uygulamamalı? Ağır drenaj sorunu olan araziler, kalın malç tabakası, yeni dikimler.
• Hangi durumda işe yaramaz? Kısa süreli dolu–şiddetli sağanaklarda toplam mm yüksek görünür ama etkin mm düşüktür. Beton çevrili dar toprak alanlarda sızma sınırlıdır.

Yaygın hatalar:

• Yağmur sonrası sulamayı tamamen iptal etmek. Sonra güneş açınca yapraklar strese girer.
• Akşam geç sulama: Toprak ıslak, hava nemli, gece serin → mantar riski.
• Yağmurdan hemen sonra gübre vermek: kök stresli, tuz yakar.

Mini Protokol

• Yağmur biter → 6–12 saat sonra parmak testi.
• 24 saat sonra tamamlayıcı sulama gerekip gerekmediğini kontrol.
• 48 saat sonra yaprak–kök davranışına bak.

Kayıt tut; birkaç yağış döngüsünden sonra kendi toprağının doyum eşiğini öğrenirsin.

SSS – Kısa Yanıtlar

Soru: Yağmurdan kaç saat sonra ilk kontrolü yapmalıyım?
Cevap: Sağanak bittiğinde 6–12 saat sonra parmak testi yap; asıl karar için 24 saat uygundur. Killi profilde 48 saate uzatabilirsin.

Soru: Yağmur + rüzgâr varken sulama tamamen kapatılsın mı?
Cevap: Çoğu bahçede kısmak daha iyidir. Damla hatlarında %30–50 debiyle kısa bir döngü kök bölgesini dengeler.

Soru: Etkin yağışı nasıl hesaplarım?
Cevap: Yoğun sağanakta toplamın yaklaşık %50’si, uzun hafif yağışta %80–90’ı etkin sayılabilir.