Saksı bitkilerinde alt-sulama & fitil sulama: ne zaman, nasıl uygulanır, yaygın hatalar

Saksı bitkilerinde alt-sulama & fitil sulama doğru kurulduğunda köke istikrarlı nem sağlar, üst toprak bozulmadan suyu derine indirir. Net cevap: Alt-sulama, saksıyı birkaç santim suya oturtup kapilariteyle kökün su çekmesine izin vermektir; fitil sulama ise suyu bir rezervuardan fitille sürekli taşır. Kritik eşikler: su seviyesi saksı kenarının 2–4 cm altında, bekletme süresi 15–45 dk, su ısısı 18–24 °C, fitil kalınlığı çoğu saksıda 3–6 mm. Doğru aralık, toprağın hava almasını korur.

Alt-sulama, hızlı toparlanma veya eşit nem için geçici; fitil sulama ise tatildeyken ya da buharlaşmanın yüksek olduğu iç mekânlarda kalıcı destek için iyidir. Kireçli suda tuz birikimini önlemek adına her 4–6 haftada bir üstten yıkama yap. Nem seviyesi çok yükseliyorsa fitil sayısını/kalınlığını küçült ya da rezervuarı küçült.

Alt-sulama ve fitil sulama: kısa tanım ve fark

Alt-sulama, drenaj delikleri olan saksının tabanını suya oturtur; su, kapiler hareketle yukarı taşınır. Üst yüzey çamur olmaz; mantar sporlarının gelişmesi yavaşlar. Fitil sulamada ise su, tekstil ya da sentetik bir fitil aracılığıyla sürekli veya yarı sürekli taşınır. Aradaki temel fark ritimdir: Alt-sulama tek seferliktir; saksı hedef nemi alınca çıkarırsın. Fitil sulama ise düşük debili, devamlı akıştır. İç mekân bitkilerinde senin için anlamı şu: Günlük sulamayı unutuyorsan fitil; kökleri “derinden” beslemek, yüzeyi kuru tutmak istiyorsan alt-sulama.

Her iki yöntem de üstten sulamanın alternatifi değil, tamamlayıcısıdır. Çünkü zamanla tuz birikir. Bu birikimi, üstten yıkama (leaching) ile periyodik olarak temizlemek gerekir.

Ne zaman tercih etmeli? Karar noktaları

Alt-sulama, yeni şaşırtılmış (yakın zamanda saksı değiştirilmiş) bitkilerde kökün oynatılmadan suya kavuşması için idealdir. Özellikle kokopit-ağırlıklı, kolay kuruyan karışımlarda eşit nem sağlar. Su seviyesi saksı yüksekliğinin yaklaşık beşte biri kadar olmalı; bu da çoğu iç mekân saksısında 2–4 cm demek. Bekletme süresi, saksı ağırlaşana dek ama 45 dakikayı nadiren aşsın. Çok uzarsa hava boşlukları suyla dolar.

Fitil sulama, küçük-orta saksılarda (12–20 cm) ve nefes alan karışımlarda iyi çalışır: torf/kokopit + pomza/perlit gibi. Fitilin çapı ve sayısı, su çekişini belirler. Başlangıç için çoğu salon bitkisinde 3–6 mm pamuklu-akrilik karışım bir fitil yeterlidir; çok su isteyenlerde iki fitile çıkabilirsin. Rezervuar-saksı düşey farkı 10–25 cm aralığında olursa akış daha kararlı olur. Kışın bu farkı azaltmak, akışı düşürür ve kökleri korur.

Not: Suda çözünmüş tuzlar (özellikle kireçli şebeke suyu) zamanla karışımın üstünde bir kabuk bırakır. Yaprak uçları kuruyor ve yüzeyde beyaz çember görüyorsan tuzlanma artıyor olabilir. Bu durumda fitili zayıflat veya iki sulamada bir üstten yıka.

Okur Soruları

• Soru: Toprağım üstten su tutmuyor, büzüşmüş; alt-sulama işe yarar mı?
  Cevap: Evet. Büzüşmüş torf suyu itebilir; alt-sulamada kapiler akışla yeniden ıslanır. İlk iki denemede 20–30 dakika beklet; saksı yüzeyinden parmakla kontrol et, nemi hissettiğinde çıkar.

Alt-sulama: adım adım uygulama ve bakım

1. Kap seçimi: Geniş bir leğen ya da derin bir tepsi uygundur. Kap, saksıyı yan yana güvenle alacak kadar geniş olmalı. Su oda ısısında olsun (18–24 °C).
2. Su seviyesi: Saksı içine oturduğunda su seviyesi saksı kenarının 2–4 cm altında kalsın. Bekletme süresi 15–45 dakika.
3. Çıkar-dinlendir: Saksıyı dışarı al, tabağı boş bırak. Fazla suyun süzülmesine izin ver.

Bakım: Her 4–6 haftada bir üstten yıkama yap. Kireçli bölgelerde bu adım daha kritiktir. Alt-sulamadan sonra rüzgâr alan yere koyma.

Fitil sulama: adım adım kurulum ve bakım

Fitilin malzemesi akışı belirler: pamuklu makrome ipi, akrilik-pamuk karışım şerit veya sentetik fitil kullanılabilir. Başlangıç için 3–6 mm kalınlık çoğu bitki için dengelidir.

Kurulum:

• Saksı değiştirirken fitili kök bölgesinden geçirip ucu drenaj deliğinden çıkarabilirsin.
• Mevcut saksıda fitili drenaj deliğinden içeri uzatıp dip-orta seviyeye gömebilirsin.

Rezervuar: Opak şişe ya da kutu uygundur. Rezervuar su seviyesi saksı tabanının biraz altında kalmalı. Düşey fark 10–25 cm idealdir.

Bakım: Ayda bir fitili çıkarıp yıkamak akışı yeniler. Yosun tuttuysa değiştir. Gübre verirken dozu düşür, ayda bir üstten yıkama yap.

Yaygın hatalar, sınırlar ve çözüm yolları

• Yüzeyi sürekli ıslatma: Alt-sulamada suyu fazla yükseltmek ya da uzun süre bekletmek çamur yapar.
• Fitilde aşırı debi: Kökler oksijensiz kalır; yapraklar matlaşır. Fitili incelt veya tek fitile dön.
• Tuz birikimi: Beyaz kabuk ve yaprak ucu kuruması yapar. Çözüm: üstten yıkama.
• Yanlış karışım: Ağır killi karışımlarda yöntem boğucu olur; pomza/perlit ekle.

Kimler uygulamamalı?

• Kök çürümesine yatkın tropik türler.
• Kışın ısı 15 °C altına sık düşüyorsa fitil sulama fazla akış yaratabilir.
• Tohum çimlendirme tepsilerinde fitil sulama mantari hastalıkları artırabilir.

Hangi durumda işe yaramaz?

• Deliksiz saksıda alt-sulama olmaz.
• Çok iri taneli karışımlarda (tamamen pomza gibi) fitil akışı sürdüremez.
• Çok büyük saksılarda (25 cm üstü) tek fitil yetersiz kalır.

Mikro uyarılar: Yaprakları sık taşımayın; alt-sulama sonrası pencere açmayın; fitili direkt güneşte bırakmayın.

Maliyet ve temin

Fitil malzemesi için tuhafiye, hobi dükkanları, makrome ipçileri, akvaryum mağazaları ve pazaryerleri uygundur. 5–10 metre fitil çoğu ev için yeterlidir. Opaque şişe/kap 70–200 TL; leğen/tepsi 100–250 TL.

Besleme kısa notu

Nitrat baskın gübreler hızlı sürgün verir ama fitille sürekli akışta tuzlanma riski artar. Amonyum ağırlığı hafif yüksek, düşük doz–sık aralık yaklaşımı daha kontrollüdür. Yaprak sararıyorsa (kloroz), kök ortamı soğuk/alkali olabilir; EDDHA demir şelatı çözüm olabilir.

Sulama ritmi ve mevsim

Yazın buharlaşma yükselir; alt-sulamada süreyi aynı tutup periyodu sıklaştırırsın. Kışın ev soğuksa fitilin gücünü düşür; gerekirse daha ince fitile geç. Nem çok yükseldiyse bir süre fitili çıkar. Bu yöntemler, evin ışığı ve ısısına göre küçük ayarla mükemmelleşir.