Derin sulama tekniği nedir? Kök derinliği, infiltrasyon hızı ve suyun profil dağılımı

Derin sulama tekniği, suyu yüzeyde gezdirmeden, bitkinin etkin kök derinliğine kadar yavaş ve aralıklı vererek toprağın aşağı katmanlarını doldurma işidir. Hedef net: köklerin çalıştığı katı doygun değil, “alan kapasitesi” civarında nemli tutmak. Kritik eşikler şunlar: çoğu sebzede etkin kök derinliği yaklaşık 20–40 cm; çalı ve genç ağaçlarda 40–60 cm. İnfiltrasyon hızı kumlu toprakta hızlı (yaklaşık 15–25 mm/s), tınlıda orta (5–15 mm/s), killide yavaş (1–5 mm/s). Debi düşük, süre uzun olmalı; damlada 2–4 L/saat uçlar sık tercih edilir.

Derin sulamada amaç, suyu köklerin olduğu derinliğe kadar yavaşça indirmektir. Bunu, düşük debiyle uzun süre vererek, yüzey akışını önleyip ıslatma cephesini kontrollü ilerleterek yaparsın. Toprağın dokusu hızı belirler; killi toprakta sabırlı ol, aralıklı (puls) sulama daha verimlidir. Sonunda, az sıklıkla ama derin sulayarak kökleri aşağı yönlendirirsin.

Derin sulamanın özü: kök derinliği, infiltrasyon ve suyun profil dağılımı

Toprakta suyun izlediği yol üç terimde toplanır: infiltrasyon (yüzeyden içeri giriş), perkolasyon (aşağı doğru sızma) ve kapillarite (yanlara ve yukarıya ince gözeneklerle yayılma). Derin sulama, bu üçlünün dengesini lehine çevirir. Yüzeye hızla dökülen su, killi toprakta akıp gider; kök katına ulaşmaz. O yüzden debiyi düşürür, süreyi uzatırsın. Islatma cephesi kaşık gibi aşağı doğru çöker; profil dar ve derindir. Hedef: kök hacminin alt üçte ikisine kadar ıslatma, üstte çamur, altta kuraklık yaratmadan.

Kök davranışı da bu resmin tam ortasında. Sığ sulamalar köklerin üst 10–15 cm’de yayılmasına neden olur; yaz rüzgârında stres hızlı gelir. Derin sulama tersini yapar: su, kökü aşağı çağırır. Kök derinleştikçe gün içi dalgalanmalar azalır; yaprak turgoru daha stabil kalır. Yine de ölçülü olmak gerekir. Doygunluk ve hava açlığı istemezsin. Çünkü kök oksijensiz kalırsa solunum düşer, hastalık riski artar.

Ne kadar, ne hızla? Toprak doku sınıfın belirleyicidir. Kumlu bir karışım suyu hızlı alır ama tutamaz; seansları nispeten kısa tutup aralığı kısaltırsın. Tınlı topraklar tatlı noktadır; yavaş-uzun verimlidir. Killi toprakta ise puls tekniği altın değerinde: 15–20 dakikalık ver, 15–30 dakika dinlendir, tekrar ver. Böylece üstte taşma olmadan alt katmanlara süzülme fırsatı doğar.

Sahada teşhis: kök derinliği ve infiltrasyonu pratikçe nasıl anlarsın?

En güvenilir yol, basit bir kazı ve gözlemdir. Bir el burgusu ya da dar bir çukurla kökleri gör. İnce saçakların yoğunlaştığı bandı not et. Sebzelerde çoğu zaman 20–30 cm, çalı ve genç meyvede 40–60 cm öne çıkar. Ardından, bir sulama seansından 1–2 saat sonra aynı yerden alttaki toprağı elle yoğur. “Topak yapıyor ama avuçtan su sızmıyor mu?” Alan kapasitesine yaklaşmışsın demektir. Çok kuruysa süre az, çamur oluyorsa hızlı ya da fazla vermişsindir.

İnfiltrasyonu ölçmek için pahalı cihaza gerek yok. Kapağı çıkarılmış bir teneke kutuyu toprağa 3–4 cm göm, içine ölçülü bir su dök, ne kadar sürede çektiğine bak. Süre uzunsa, yüzey akışına meyil yüksektir; debiyi kıs, puls uygula. Damlada filtre temizliği burada oyunu değiştirir. Tıkanmış uç, bir noktayı boğar, diğerleri aç kalır. Ayda bir söküp suyla geri yıkamak iyi fikir. Hat sonlarına mini tahliye vanası eklemek işleri kolaylaştırır.

Okur Soruları

• Soru: Islatma derinliğini nasıl “yerinde” görürüm?
  Cevap: Sulamadan sonra 30–60 dakika bekleyip bir kenardan 20–40 cm’lik dar bir çentik aç; nemli-kuru sınırını parmakla hissedersin. Koyu renkli nem bandı, ıslatma cephesidir. Çok yüzeyde kaldıysa süre az; fazla derine kaçtıysa aralığı uzat.

Toprak tuzlu mu? Sulama öncesi ve sonrası EC kalemiyle üst 10 cm’yi ölç. Seans sonunda EC artıyorsa su yüzeyde buharlaşıyor, tuz yukarıda birikiyor olabilir. Bu durumda tek uzun seans yerine iki kısa seans ve ara dinlendirme, tuzu aşağı taşımaya yardım eder.

Uygulama adımları: damla, hortum ve sızdırma hortumuyla derin sulama

Bir planla başla. Önce bitkinin büyüklüğünü ve mevsimi düşün. Ardından, etkin kök derinliğini hedefleyecek debiyi seç. Damla sulamada 2–4 L/saat uçlar uygundur. Başlangıçta, yüzeyin suyu kabul etmesini kolaylaştırmak için 5–10 dakika düşük debiyle “ön ıslatma” yap. Sonra süreyi artır, gerekirse puls uygula.

Hortumla suluyorsan başlığı duş moduna al, tek noktayı boğma. Gölge saati seç. Hızlı verip kaçma; suyun aşağı indiğinden emin ol.

Islatma cephesini kontrol etmek için seans ortasında kısa bir ara ver. Bu, su sütununun dağılmasına imkân tanır; alt katmanlara geçiş hızlanır. Ardından ikinci dilimi verirsin.

Ağaççıklarda, gövdeye yapışma. Taç izdüşümünün biraz dışına kadar su vermek köklerin yayılışını doğru yönlendirir.

Sızdırma hortumu kullanıyorsan hat uzunluğunu aşırı uzatma; son kısım debiyi kaybeder. 20–30 metrede bir zon ayırmak akışı dengeler.

Saksı yetiştiriciliğinde derin sulama, drenaj deliklerinden su sızıntısını görene dek “derin” ama seyrek sulama demektir. Karışım gözenekli olmalı. Alttan sulamayı haftada bir dengeleyici olarak kullanabilirsin, ama sürekli hale getirme; tuzlar yukarı itilir.

Bahçede ise toprağın yapısı belirleyici. Yükseltilmiş yastık, organik madde ve malç derin sulamayı kolaylaştırır. Damla hatlarını malç altına alırsan buharlaşma düşer.

Mevsime, toprağa ve bitkiye göre aralık ayarı (ET, pH ve besleme dengesi)

Aralık hesabında ana kavram evapotranspirasyon (ET)’dur. Yazın ET artar, aralık kısalır; ilkbahar/sonbaharda uzar. Pratik yaklaşım: aynı hacmi daha sık vermek yerine, derin sulama felsefesini koruyup mevsime göre seans aralığını esnet.

Fenoloji de önemlidir. Çiçeklenme öncesi derin ama ölçülü sulama, çiçek dönemindeyse daha dikkatli ve aralıklı sulamalar tercih edilir. Meyve dolumunda profilin alt bandını korumak taneleri dengeler.

pH yönetimi: Çoğu bahçe bitkisi için 6,0–7,0 uygundur. Kireçli toprakta asitleyici yaklaşım gerekiyorsa, elementel kükürdü dikimden yaklaşık 6 ay önce toprağa karıştırmak daha tutarlı sonuç verir.

Besleme: Nitrat baskın yüksek dozlar hızlı ama sığ köklenme yapar. Amonyum ağırlıklı, düşük doz–sık aralık yaklaşımı daha uyumludur. Tuz yıkaması için mevsimde bir-iki kez, uzun ama düzenli bir seansla profilin üst-orta bandındaki birikimi aşağı it.

Sınırlar ve sık hatalar

Kimler uygulamamalı?

• Su tablası çok sığ olan alanlarda, ağır kil topraklarda drenaj zayıfsa risklidir.
• Kışın soğuk bölgelerde sürekli ıslak zemin kök hastalıklarını artırabilir.

Hangi durumda işe yaramaz?

• Çok küçük hacimde, sık sulama yapılan sistemlerde etkisi görülmez.
• Yüzey kabuk bağlamışsa su içeri girmez; önce yüzeyi gevşetmek ve malç gerekir.

Sık hatalar:

• Yüksek basınçla kısa sürede çok su vermek yüzey akışı ve besin kaybı yaratır.
• Tek noktaya uzun süre su bırakmak kökleri tek tarafa toplar.
• Filtre ve uç tıkanıklığını ihmal etmek profil dengesini bozar.
• Yağmur öncesi ağır sulama toprak yapısını yorabilir.

Mikro uyarılar:

• Rüzgârda hortumla suyu gövdeye çarptırma.
• Hortumu sıcak asfalt üstünde bırakma.
• Malç katmanını ani inceltme; buharlaşma artar.
• Sızdırma hortumunu güneşte kıvırma; çatlayabilir.

SSS

• Soru: Derin sulamada seans ne kadar sürmeli?
  Cevap: Toprak ve sistem belirler. İlk denemede süreyi kısa başlat, ıslatma cephesini kontrol et, ikinci seansla tamamla.
• Soru: Damla sayısını mı, süreyi mi artırmalıyım?
  Cevap: Önce süreyi uzat. Yetmezse eşit aralıkla yeni uç ekle. Aynı anda birden fazla değişkeni değiştirme.
• Soru: Gri su ya da yağmur suyu kullanabilir miyim?
  Cevap: Yağmur suyu uygundur; filtrasyon yap. Gri suda deterjan ve tuz riski vardır; önce küçük alanda dene.