Evapotranspirasyon (ET) ile sulama planlama: iklime göre haftalık çizelge örnekleri

Evapotranspirasyon (ET) ile sulama planlama dersen iş netleşir: haftalık su ihtiyacını, bulunduğun yerin ET₀ (mm/gün) değerini bitki Kc katsayısıyla çarparak bulursun; sonra o haftanın yağışını (mm) düşer, sistem verimini (%) hesaba katarak sulama süresine çevirirsin. Kısa formül: ETc = ET₀ × Kc; haftalık su ≈ 7×ETc − yağış. 1 mm = 1 L/m². Karar noktası: toprak “hazırda kullanılabilir su”nun yaklaşık %50’si boşalmadan sulamaya başla.

Haftalık ET₀ değerini al, yetiştirme evresine uygun Kc ile çarp, yağışı çıkar, sulama verimine böl. 1 mm = 1 L/m² olduğu için debiyi (L/sa) biliyorsan süreyi dakikaya indirmek kolaydır. Kumlu toprakta aralığı sıklaştır; killi toprakta aralığı aç ama suyu tek seferde çok yükleme. Rüzgâr ağzına ve öğle sıcağına denk getirme.

Şunu unutma: ET bir “su bütçesi” aracıdır. Mükemmel olmak zorunda değil; düzenli kontrol ve küçük düzeltmelerle çok iyi sonuç verir. İklimi ve mevsimi izledikçe ritmin oturur.

ET’yi ezbere değil, pratikle yönet: ET₀, Kc, yağış ve verim

ET₀, çıplak referans yüzeyin (genelde çim) buharlaşma-terleme hızıdır; birimi mm/gün. ETc = ET₀ × Kc ile bitkiye özel ihtiyaca geçersin. Kc tür/eve/evreye göre değişir: fide döneminde düşük, tepe büyümede yüksek seyreder. Haftalık sulama miktarı için ETc’yi 7 ile çarp, o hafta düşen yağışı çıkar; damla/yağmurlama verimini (%70–90 arası) bölersin. Sonuç, m² başına litre cinsinden ne kadar suyu vermen gerektiğidir.

Kanıt sınırlı notu: literatürdeki Kc listeleri yerel mikroklima ve çeşit farkıyla dalgalanır; sahada küçük düzeltme kaçınılmaz.

Debiye bağlayalım mı? Diyelim damla damlatıcın 2 L/sa akıyor ve sebze yatağında 30×30 cm ızgara sıklığı var. Bu, m²’de yaklaşık 11 damlatıcı ve toplam ~22 L/sa, yani ~22 mm/saat demektir. 10 mm’lik bir uygulama için ~27 dakika yeter. Yağmurlamada ise meme debisi ve eş dağılım (DU) daha çok önem kazanır; rüzgârlı saatte verim düşer. Mikro uyarı: Öğlen 12–16 saatlerine sulama koyma; buharlaşma kaybı yükselir.

Okur Soruları

• Soru: ET₀ değerini nereden alacağım?
  Cevap: Bölgesel meteoroloji bültenleri, yerel tarım istasyonları ve bazı akıllı istasyon uygulamaları günlük/haftalık ET₀ yayımlar. İstasyon yoksa, “güneşli-sıcak” günlerde ET₀’ın daha yüksek, serin-bulutlu günlerde daha düşük olduğuna göre temkinli tahmin yapıp sahada gözlemle düzelt.

Toprak-kök ilişkisi: eşiği doğru yerden yakala

Karar parametresi “hazırda kullanılabilir su”dur (RAWW). Kumlu karışımlarda bu rezerv küçüktür; daha sık, az su mantıklıdır. Killi profilde rezerv büyür; seyrek ama daha derin uygulama kökü aşağı çeker. Genel çizgi: toprağın kullanılabilir suyunun %40–55’i boşalmadan sulamaya başlamak stresi azaltır.

Bunu nasıl anlarsın? Basit bir el sıkma testi, nem sensörü (aktar/pazaryerinde uygun fiyatlı) ve bitkinin günlük hali ipucu verir. Yaprak saat 11’de düşüyorsa geç kalmış olabilirsin. Kök bölgesinde çamurlaşma görüyorsan aşırıya kaçmışsın demektir.

Saksı ile bahçe farkı:

• Saksıda: Karışım hafif ve drenaj yüksek. Yazın aralık 2–3 güne iner, bir seferde 10–20 mm eşdeğeri genelde yeter.
• Bahçede: Organik madde ve profil derinliği işi taşır. 4–7 gün aralıklı, 20–35 mm eşdeğeri (iklime bağlı) kökü besler.

Kısa pH notu: Çoğu sebze 6,0–7,0 aralığında rahat eder; kireçli toprakta elementel kükürtü dikimden ~6 ay önce vermek daha etkindir.

İklime göre haftalık çizelge örnekleri (ET mantığıyla)

Örnekler yaz dönemi için tipik bir yapraklı sebze/sebze yatağı büyüme evresini (Kc ≈ 0,9) varsayar. 1 mm = 1 L/m²; yağış yok kabul edilmiştir.

Akdeniz kıyısı – sıcak ve kurak yaz

• Haftalık ETc: 30–40 mm.
• Plan: Haftayı ikiye böl. Pazartesi akşamı 15–18 mm, Cuma sabahı 15–20 mm uygula. Kumlu parselde üçe bölmek (Pzt–Per–Cmt) daha iyi olabilir.

İç Anadolu – karasal, geceleri serin

• Haftalık ETc: 22–30 mm.
• Plan: Salı akşamı 15–20 mm; Cuma sabahı 8–12 mm. Yağmur varsa Cuma günü es geç.

Karadeniz – ılıman, nemli, parçalı bulutlu

• Haftalık ETc: 15–22 mm.
• Plan: Yağışsız haftada tek sefer 12–18 mm. Kumlu sahil şeridinde ikiye bölmek (Salı–Cumartesi 6–9 mm) daha güvenli.

Serada sıcak-kuru dönem – kapalı ortam

• Haftalık ETc: 25–35 mm.
• Plan: Üç parçaya bölünmüş, kısa-ama-sık sulamalar. Pazartesi/Perşembe/Cumartesi 8–12 mm. Gece yarısı kısa bir “denge” (2–3 mm) uygulaması sabah yapraklarını toparlar.

Gördüğün gibi çizelge “gün-saat ezberi” değil; ET’nin ritmine kulak verip toprak ve bitkiyle ayarlıyorsun.

Planı sahaya indir: süreye çevirme, dağıtım ve kontrol

Örnek: Hedef 15 mm. m²’de 11 damlatıcı ve toplam 22 L/sa akış varsa, 15 L/m² için ~41 dakika yeter (verimi %85 sayarsan ~48 dakika).

Yağmurlamada homojen ıslanma esas alınır; ölçümü basit yağmur kabıyla yapabilirsin.

Dağıtım ipucu: Yazın haftayı ikiye bölmek çoğu açık alanda iyi sonuç verir; serada üçe bölmek yaprak sıcaklığını dengeler.

Hortumla sulamada: Bitki başına litre hesabı yap; üstten duş yerine kök hattını hedefle.

Okur Soruları

• Soru: Kc kaç olacak?
  Cevap: Evreye göre değişir: fide (0,4–0,6), tam büyüme (0,9–1,1), olgunluk/hasat sonu (0,7–0,85). Yaprak rengi, turgor ve toprak nemine göre ±0,05–0,1 düzeltme yap.

Kimler uygulamamalı? Hangi durumda işe yaramaz?

• Kimler uygulamamalı? Drenaj sorunu belirgin, taban suyu yüksek parsellerde ET hesabı sahaya yansımaz. Ayrıca tuzlu suda (EC yüksek) çalışıp yıkama yönetimi yoksa tuz birikir.
• Hangi durumda işe yaramaz? Yamaçta kaçak (runoff) fazlaysa, yağmurlama rüzgârla savruluyorsa, dağılım üniformitesi düşükse ET hesabı doğru çalışmaz.

İşin püf noktası: basit bir saha döngüsü kur

Haftalık akış:

• Pazar akşamı: ET₀ tahminine bak
• Pazartesi sabahı: planı yap
• Salı: ilk uygulama
• Çarşamba öğlen: bitkiyi gözle
• Perşembe: düzeltme
• Cuma: ikinci uygulama
• Cumartesi sabahı: toprak nemini kontrol et

İki hafta içinde ritim oturur. ET seni yönlendirir ama son sözü yaprak söyler.

SSS – kısa yanıtlar

• Yağmur yağdı; plan iptal mi?
  8–10 mm üstü yağış genelde o günkü sulamayı ertelettir. Killi toprakta ertelemeyi uzat, kumluda kısa tut.
• Sensör şart mı?
  Şart değil ama faydalı. Uygun fiyatlı nem sensörü el testini destekler.
• Çim alan için de aynı mı?
  Mantık aynı; Kc yüksek seyreder. Yazın haftalık 25–35 mm hedef, 2–3 parçaya bölünmüş uygulamalarla sağlanır. Sabah erken, rüzgâr yokken uygula.